Waarom seksueel misbruik overal voorkomt: een uitleg

12.000 jaar geleden: het begin van seksueel misbruik in onze cultuur

Je zou kunnen denken dat seksueel misbruik zo oud is als de mensheid zelf. Maar dat is niet zo. Seksueel misbruik zoals wij het vandaag kennen is vrij jong. Mensen bestaan rond 200.000 jaar op deze aarde. Seksueel misbruik als onderdeel van onze cultuur is echter maar 12.000 jaar geleden ontstaan. Hoe komt dit?

De overgang naar landbouw en de introductie van bezit

12.000 jaar geleden gebeurde de grootste culturele verandering in het geschiedenis van de mensheid. We begonnen de overgang van een cultuur van jagers en verzamelaars naar een cultuur van landbouw [6]. De meest fundamentele en tot vandaag meest invloedrijke verandering in deze periode was de introductie van bezit: land, huizen, dieren, gereedschap, kleren en voedselvoorraad. 

Jagers en verzamelaars hadden geen voorstelling of begrip van bezit. Dit komt omdat ze het zich niet konden veroorloven om bezit op te hopen. Jagers en verzamelaars zijn nomaden die binnen korte tijd van één plek naar een ander moeten kunnen verplaatsen. Hierbij moeten ze alles wat ze bezitten ook zelf dragen. Hoe meer ze moeten dragen, hoe langzamer ze kunnen bewegen en hoe groter de kans dat ze door een roofdier worden gepakt. Ze konden dus maar heel weinig wapens en werktuigen meenemen. Alles wat ze aan voedsel jagen of plukken moet zo snel mogelijk door de groep opgegeten worden om te voorkomen dat ze andere dieren aantrekken.

Om te kunnen overleven moeten jagers en verzamelaars dus zo min mogelijk bezitten en zo veel mogelijk delen [7], [8].

Coöperatie en gelijkwaardigheid bij jagers en verzamelaars

Jagers en verzamelaars kunnen ook geen seksueel geweld of grensoverschrijdend gedrag tolereren. Dit komt omdat de groep als één geheel samen moet werken om te kunnen overleven. Jagers en verzamelaars hebben een mate van samenwerking nodig dat voor ons vandaag niet meer voorstelbaar is. Deze samenwerking wordt ook hyper-coöperatie genoemd. Hyper-coöperatie vereist een hoge mate van gelijkwaardigheid tussen de leden van de groep. Wanneer machtsverschillen in een groep ontstaan wordt coöperatie geleidelijk vervangen door dwang en onderlinge concurrentie, iets wat het overleven van deze groepen onmogelijk had gemaakt.

Dit is ook van toepassing voor de positie van mannen en vrouwen. Hyper-coöperatie werd onder andere mogelijk gemaakt doordat mannen en vrouwen gelijkwaardig in de groep stonden en even veel invloed hadden over de activiteiten van de groep [9]. De beelden die wij vandaag in onze cultuur hebben, waarin de mannen de jagers en leiders waren (kostwinnaars) en de vrouwen de plukkers en verzorgers (huisvrouwen), hebben weinig te maken met de realiteit van deze groepen. Het is niet meer dan een projectie van onze huidige maatschappij op het verleden. 

Seksueel geweld bij jagers en verzamelaars

In een groep van jagers en verzamelaars brengt iedereen die de samenwerking van de groep verstoort de hele groep in gevaar. Hij of zij moet meteen door de groep gesanctioneerd en gecorrigeerd worden om de samenwerking in stand te houden. Als sancties geen effect hebben moet deze persoon uit te groep gezet worden en als gevolg daarvan overlijden. 

Seksueel geweld en het daaruit volgende trauma heeft een enorm verstorend effect op een groep mensen en kan daarom niet getolereerd worden door de groep [10]. Dus ook al moeten we ervan uitgaan dat individuele handelingen van seksueel geweld plaatsvonden, zo werden deze onmiddellijk door groep gesanctioneerd. Als jagers en verzamelaars op dezelfde schaal seksueel geweld en grensoverschrijdend gedrag hadden getolereerd als wij dat vandaag doen, dan waren ze binnen korte tijd uitgestorven [11],[12]. 

Seksueel misbruik als onderdeel van onze sociale orde is dus niet zo oud als de mensheid. Als het zo was, waren we al lang niet meer op deze aarde.

De overgang naar landbouw: bezit creëert problemen

Bij de overgang van jagers en verzamelaars naar een cultuur van landbouw ontstaat ineens een volledig andere situatie. Mensen komen in staat om hun eigen voedsel te kweken in plaats van te jagen of te plukken. Hierdoor ontstaat een nieuw probleem: je produceert meer voedsel dan wat je binnen één dag kan eten. Als gevolg daarvan moesten de mensen methodes ontwikkelen om het voedsel houdbaar te maken en op te slagen.

Dit is de oorsprong van bezit. En bezit brengt een hoop problemen met zich mee. Bezit moet namelijk niet alleen opgeslagen maar ook verdedigd worden, want waarom de moeite maken om je eigen voedsel te verbouwen als je het ook van iemand anders kan stelen? Dit is de geboorte van oorlog. Oorlog begon als strijd om voedsel [13].

De introductie van de bloedlijn

Naast het verdedigen van het bezit moest er ook de vraag beantwoordt worden wat met het bezit gebeurt als de eigenaar overlijdt. Om dit op te lossen werd de zogenaamde bloedlijn geïntroduceerd. Als de eigenaar overlijdt, gaat het bezit door naar de kinderen van de eigenaar. Maar hoe weet je nou wie de kinderen van de eigenaar zijn?

Jagers en verzamelaars waren non-monogame culturen. Voor ieder kind waren er meerdere mannen die de mogelijke vaders konden zijn. Kinderen werden als kinderen van de groep gezien. Dit betekent dat ze niet alleen door moeder en vader, maar ook door andere mensen in de groep werden verzorgd, zogenaamde allo-ouders. Paarrelaties tussen mannen en vrouwen ontwikkelden langzaam en zelfs deze waren niet seksueel exclusief [14]. 

Dit verandert nu. Om de eigenaar van het bezit ervan te verzekeren dat zijn kinderen ook daadwerkelijk zijn biologische kinderen zijn wordt de vrouw tot bezit van de man verklaart. De vrouw moet nu - voor het eerst in het menselijke geschiedenis - monogaam richting de man leven om een zuivere bloedlijn te garanderen [15]. 

De versmelting van bezit, macht, geweld en seksuele bevrediging

Uiteraard is het niet zo gegaan dat vrouwen dit allemaal prima vonden en vrijwillig hierin mee zijn gegaan. Om de vrouw onder te schikken aan de man en haar functie te reduceren op het produceren van erfgenamen was een enorme inzet van geweld nodig. Deze geweld was een combinatie van materiële onteigening en fysieke geweld die rond 4000 - 6000 jaar uitgevoerd werd om tot een volledige vestiging van een sociale orde te komen waar vrouwen ondergeschikt waren aan mannen [16].

Het resultaat was de dominantie over materiële goederen door de man en de economische onderwerping van de vrouw. Hierna moest even veel geweld ingezet worden om deze orde in stand te houden. 

Mannen ontdekten snel dat seksueel geweld een zeer effectieve manier was om vrouwen te onderwerpen, want niets breekt een mens meer dan seksueel trauma. Dit is de reden waarom seksueel geweld ook snel onderdeel werd van de oorlogsvoering. De oorlogsvoering groeide in dezelfde tijd uit tot de meest prestigieuze vorm van het vergaren van bezit en status [17]. Daarbij werd verkrachting tegen hele populaties - dus ook mannen - ingezet om deze op generaties na te traumatiseren en te onderwerpen. In dit donkere hoofdstuk van ons geschiedenis is een versmelting van bezit, macht, geweld en seksuele bevrediging ontstaan die tot vandaag aanwezig is in onze maatschappij. 

De versmelting van mannelijkheid en geweld

Ook ontstond in deze tijd een versmelting van mannelijkheid met geweld, bezit en de seksuele domineering van vrouwen. Bij jagers en verzamelaars kreeg de man die het meest bijdroeg aan de groep de grootste eer en respect. Nu is het de man die anderen onderwerpt, domineert en voor zijn eigen interesses uitbuit.

Het lijkt misschien erop dat de mannen de grote winnaars zijn van deze ontwikkeling. Maar ik twijfel hieraan. De prijs die mannen hebben betaald voor economische macht en seksuele dominantie is een vredevolle samenleving, het betekenisvolle bijdragen aan het welzijn van de groep, de liefdevolle verbinding met andere mensen, de seksuele verbinding met vrouwen en de diepe vervulling van wederzijds gewilde seks.

Met andere woorden: mannen hebben betaald met hun menselijkheid en het is deze die zij vandaag terug moeten vinden.

Seksueel geweld als onderdeel van de sociale orde

In de boven omschreven ontwikkeling werden algehele geweld en specifiek seksuele geweld de instrumenten voor het oprichten en vestigen van een nieuwe sociale orde. Omdat deze orde gedomineerd wordt door mannen, wordt het ook de patriarchale orde of het patriarchaat genoemd.

In deze tijd werden geweld en seksueel geweld voor het eerst in het menselijke geschiedenis structureel. Dit betekent dat de inzet van geweld en seksueel geweld in de wetgeving van de toen ontstane maatschappijen werd opgenomen als legitiem middel voor het vestigen van machtsposities en het vervullen van de interesses van de machthebbers [18]. 

Toen seksueel geweld eenmaal gelegitimeerd was als machtsinstrument, kon het door vrijwel iedereen en overal ingezet worden. Dit betekent dat seksueel geweld niet meer alleen van mannen naar vrouwen werd ingezet, maar ook van mannen naar mannen, volwassenen naar kinderen, slavenhouders naar slaven, enzovoort. Overal waar machtsverhoudingen ontstonden, werd seksueel geweld ingezet om deze machtsverhouding te vestigen [19].